Οποιαδήποτε ύποπτη βλάβη ή μάζα στην περιοχή του προσώπου και του τραχήλου, ή μέσα ή γύρω από το στόμα, θα πρέπει να εξετάζεται άμεσα και χωρίς καμμία καθυστέρηση από έναν στοματικό και γναθοπροσωπικό χειρουργό, ύστερα βέβαια από την αρχική εκτίμηση που γίνεται από τον οδοντίατρο ή τον ωτορινολαρυγγολόγο, που συνήθως είναι και οι πρώτοι γιατροί που βλέπουν τους ασθενείς αυτούς. Όζοι και έλκη ή ερυθρές ή λευκές πλάκες (ερυθροπλακία/λευκοπλακία) μπορεί να αποτελούν σημεία καρκίνου του στόματος. Κατά την αρχική εξέταση ο στοματικός και γναθοπροσωπικός χειρουργός μπορεί να διαγνώσει δυνητικές προκαρκινικές καταστάσεις ή ακόμη και εκδηλώσεις καρκίνου του στόματος, χρησιμοποιώντας την λήψη βιοψίας (δηλ. την χειρουργική αφαίρεση ενός τμήματος ύποπτου ιστού) και την επακόλουθη ιστοπαθολογική εξέταση που θέτει με ακρίβεια την διάγνωση του προβλήματος, καθώς επίσης και ειδικές παρακλινικές εξετάσεις για την επιβεβαίωση ύπαρξης κακοήθειας. Θα πρέπει να γίνει καλά αντιληπτό από όλους, ότι η πρώϊμη διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου του στόματος συμβάλλουν τα μέγιστα στην αύξηση της πιθανότητας για πλήρη ίαση και αποκατάσταση.
Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι ένας αριθμός προδιαθεσικών παραγόντων μπορούν να συμβάλλουν στην εμφάνιση καρκίνου του στόματος. Οι πλέον συνήθεις είναι η χρήση (ή μάλλον η κατάχρηση) καπνού και οινοπνεύματος (αλκοόλ). Άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την κακή στοματική υγιεινή, ερεθισμούς και τραυματισμούς που προκαλούνται από την κακή εφαρμογή οδοντοστοιχιών αλλά και από την ύπαρξη ανωμάλων επιφανειών στα υπάρχοντα δόντια (π.χ. κακότεχνες εμφράξεις κ.λπ.), την κακή διατροφή, καθώς επίσης και συνδυασμούς αυτών των παραγόντων. Διάφορες πολυκεντρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η συχνότητα θανάτου από καρκίνο του στόματος είναι περίπου τέσσερεις φορές υψηλότερη για τους καπνιστές απ’ ότι για τους μη καπνίζοντες. Επίσης στην ιατρική κοινότητα είναι ευρέως αποδεκτό ότι η θερμότητα η οποία εκλύεται από τις πίπες (τσιμπούκια) καθώς και από τα πούρα, ερεθίζει τον στοματικό βλεννογόνο (την εσωτερική μαλθακή επένδυση του στόματος) και μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη καρκίνου του στόματος και των χειλέων.
Ο στοματικός και γναθοπροσωπικός χειρουργός είναι ο κατ’ εξοχήν χειρουργός κεφαλής και τραχήλου που όχι μόνο συμβάλλει στην διάγνωση, αλλά και προβαίνει στην χειρουργική θεραπεία του καρκίνου του στόματος που συνίσταται στην χειρουργική εξαίρεση και την επακόλουθη επανορθωτική αποκατάσταση των ελλειμμάτων που προκύπτουν. Σε μερικές σύνθετες περιπτώσεις, η συνεργασία των στοματικών και γναθοπροσωπικών χειρουργών με τους πλαστικούς και επανορθωτικούς χειρουργούς, εγγυάται το άριστο λειτουργικό και αισθητικό αποτέλεσμα για τους καρκινοπαθείς, ενώ η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία ή/και ο συνδυασμός αυτών που συνήθως ακολουθούν, διασφαλίζουν το χειρουργικό αποτέλεσμα συμβάλλοντας στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης των ασθενών αυτών.